روان شناسی توسعه ای، شامل یک حوزه وسیعی از مطالعات مربوط به بررسی رشد انسان در طول زمان می باشد و مربوط به بررسی راه و شیوه هایی است که افراد با استفاده از آن، همانند تکامل فرهنگی در حالت کلی، در طول حیاط خود رشد می یابند.

بنابراین آنهایی که در زمینه روان شناسی توسعه ای کار می کنند، به یک شناخت بهتری در مورد یادگیری افراد و نحوه سازگاری آنها با تغییرات در طول زمان دست می یابند.

روان شناسان توسعه ای می توانند در مدارس، بیمارستان ها و دیگر جاهایی که در مورد زندگی به افراد کمک می کنند، فعالیت داشته باشند.

همچنین آنها می توانند در این زمینه تحقیقاتی انجام دهند و یا در آموزش عالی و یا موسسات دولتی به تدریس مشغول باشند.

همچنین افرادی که به دلیل مشکلات توسعه ای به درمان مراجعه می کنند، امکان دارد با متخصصان امداد کننده ای مواجه باشند که در زمینه روان شناسی توسعه ای دارای پیش زمینه می باشند.

• نظریه های روان شناسی توسعه ای

• تاثیر روان شناسی توسعه ای

• استفاده از روان شناسی توسعه ای در درمان

• خدمات ارائه شده در روان شناسی توسعه ای

• نگرانی ها و محدودیت ها

نظریه های روان شناسی توسعه ای

افراد در طول حیات خود با تغییرات فیزیکی، شناختی، اجتماعی، فکری و عاطفی زیادی مواجه می شوند، و همین تغییرات منجر به تغییر مطالعه روان شناسی های توسعه ای شده است.

نظریه های روان شناسی توسعه تمایل دارند تا توسعه را با استفاده از عبارات پیشرفت از طریق مراحل زندگی توضیح دهند.

یکی از این نظریه های نظریه جین پیاگت در مورد توسعه می باشد که به عنوان نظریه مرحله اول در نظر گرفته می شود.

همچنین خود پیاگت به عنوان یکی از مهمترین اشخاص تاثیر گذار در روان شناسی توسعه ای در نظر گرفته می شود.

پیاگت بر این باور بود که همه افراد چهار مرحله مشابه را پشت سر می گذارند. به منظور پیشرفت در یک مرحله و برای رسیدن به مرحله بعدی، فرد باید اهداف و نیازهای مربوط به مرحله فعلی را تامین کند. این نظریه به صورت گسترده در برنامه های آموزشی و درسی مدارس مورد استفاده قرار می گیرد.

• مرحله حسی – حرکتی مروبط به دو سال اولیه زندگی است.

در این مرحله، نوزادان در مورد دنیای فیزیکی مواردی را یاد می گیرند و تجربیاتی به دست می آورند. استمرار هدف و زبان توسعه ای، مهم ترین اهداف مربوط به این مرحله می باشند.

• مرحله پیش عملیاتی معمولا تا سن هفت سالگی طول می کشد.

در طول این مرحله، کودکان یاد می گیرند از تفکر نمادین استفاده کنند تا شناخت خود در مورد مفاهیم مختلف را عمیق تر کنند.

• کودکان 7 تا 12 ساله معمولا در مرحله عملیاتی محسوسی هستند، جایی که احتمالا آنها از خودشان منطق نشان می دهند و استدلال آنها افزایش می یابد

• مرحله آخر، عملیات رسمی می باشد که معمولا در سن 11 سالگی شروع می شود و تا دوره بلوغ و بزرگسالی ادامه می یابد. از جمله ویژگی های مهم این مرحله، مربوط به شناخت مفاهیم انتزاعی می باشد.


اریک اریکسون که به توسعه انفرادی (نحوه رشد دادن حس خود و شخصیت توسط فرد) و همچنین شناخت اجتماعی / فرهنگی شخص (نقش اجرا شده در داخل یک خانواده یا جامعه) علاقمند بود، یکی دیگر از مهمترین شخصیت ها و افراد شناخته شده در زمینه روان شناسی توسعه ای می باشد.

نظریه مرحله ای وی بر مبنای این عقیده و تفکر است که هر فرد هشت مرحله توسعه ای را در طول زندگی خود سپری می کند.

1. در مرحله اولیه که اعتماد در مقابل عدم اعتماد قرار می گیرد، نوزادان دارای مراقب های ثابت و اتماد پذیر، یک حس اطمینان و اعتماد پیدا می کنند.

2. در طول مرحله خود مختاری در مقابل خجالت (یک تا سه سالگی)، معمولا کودکان مهارت های جدیدی را در خودشان توسعه می دهند و یاد می گیرند تا راست بگویند و دروغ نگویند.


3. مرحله ابتکار در مقابل حس گناه (سه تا پنج سالگی)، که مشخصه آن تقلید از بزرگسالان و کشف دنیای پیرامون از طریق بازی می باشد. معمولا تضاد با والدین از طریق مرحله شناسایی نقش اجتماعی رفع می شود.


4. مرحله کوشایی در مقابل پستی (شش تا 12 سالگی)، که همچنین به عنوان مرحله نهفتگی شناخته می شود، مرحله ای می باشد که نقش عوامل اجتماعی در آن زیاد می باشد.

کودکانی که نسبت به همتاهای خود احساس ناشایستگی و یا پستی می کنند می توانند مشکلات مربوط به عزت نفس را گسترش دهند و یا با شایستگی در مقابل آن مبارزه کنند.


5. نوجوانان (12 تا 18 سالگی) که در زمینه نقش خود، شروع به شناخت هویت در مقابل سر در گم بودن می کند. در این مرحله، به دلیل اینکه خود آنها شروع به کشف و بیان کردن هویت خود می کنند، رشد آنها وابستگی زیادی به اقدامات خودشان دارد.

6. در مرحله صمیمیت در برابر انزوا (18 تا 34 سالگی) معمولا افراد تمایل دارند تا یک رابطه صمیمی داشته باشند و رابطه خود را با دوستان و شریک های عاطفی مربوط به قبل از ازدواج خاتمه دهند.

7. تولید نسل در برابر خود جذبی (35 تا 55/65 سالگی) دوره ای می باشد که بیشتر با صرف وقت خود به شغل، کار و خانواده شناخته می شود.

ممکن است برخی از افراد به این نتیجه برسند که ثابت ماندن یک هدف خاص برای زندگی، در طول گذر زندگی همانند باز نشستگی و یا رشد کودکان، یک کار مشکلی است.

8. در طول آخرین مرحله یا مرحله کامل بودن یا نا امیدی (55/ 65 سالگی تا پایان عمر)، افراد تمایل دارند تا در مورد زندگی خود تفکر کنند و سعی می کنند که با تفکر مرگ کنار بیایند.

برخی از افراد می توانند با نگاه به گذشته ، حس کامل بودن را توسعه دهند، ولی ممکن است برخی از افراد در تجربیات و شکست های خاص خود "ثابت و راکد" باقی بماند و حس ناامیدی داشته باشند.

برخی دیگر از اسم ها و افراد مشهور در زمینه روان شناسی توسعه ای شامل لو ویگوتسکلی و آلبرت بندورا می باشند.

ویگوتسکلی به دلیل نظریه زمینه ای و قراینی اجتماعی خود معروف است، که فرض می کند توسعه مربوط به سطح اجتماعی زمانی شروع می شود که کودکان شروع به یادگیری از مراقب ها، معلمان و همتاهای خود بکنند.

بنابراین، فرهنگ منطقه خاصی که کودکان در آنجا متولد شده اند، تاثیر قابل ملاحظه ای بر روی رشد و توسعه وی دارد.


نظریه یادگیری اجتماعی بندورا، که یک پیشبرد جدید در این زمینه می باشد، بیانگر این است که افراد از طریق مشاهده رفتارهای دیگران یاد می گیرند.

این امر از طریق موردی نشان داده شده است که به صورت " تجربیات عروسک بوبو" شناخته می شود.

کودکانی که می دیدند یک شخصی به عروسک عصبانی حمله می کند، احتمال زیادی وجود داشت که بدون هیچ نوع محرکی، به عروسک ها (چه عروسک عصبانی و چه سایر عروسک ها) حمله کنند.

این نظریه، که برای نشان دادن این نکته ایجاد شده است که کودکان رفتارهای را که از دیگران مشاهده می کنند، تکرار می کنند تاثیر قابل توجهی بر جامعه غربی گذاشته است و برای تحلیل رفتار جنایی به کار برده می شود.

تاثیر روان شناسی توسعه ای

روان شناسی توسعه ای مرتبط با فاکتورها و عوامل زیای است که بر توسعه انسان تاثیر گذارند. سوال ماهیت در برابر تربیت، مدت زمان زیادی است که به یک موضوع مهم در زمینه روان شناسی تبدیل شده است.

بیشتر نظریه پردازان بر این توافق دارند که هر دو مورد فاکتورهای زیستی و محیط زیستی، بر نحوه رشد و توسعه فرد تاثیر گذار هستند، ولی در مورد کاربرد ها و پیشبردهای هر یک از این حوزه ها اختلافاتی وجود دارد.

شناخت بهتر نسبت به جنبه های مختلف توسعه و رشد انسانی، می تواند درک عمیقی را در مورد مشکلات مشابه به محقق بدهد.

همچنین پژوهشگران در این زمینه مطالعه می کنند که آیا توسعه یک فرآیند مستمر می باشد، و یا اتفاقی می باشد که در یک نتیجه انجام یک سری مراحل مختلف کیفی صورت می گیرد، آیا توسعه ما بین فرهنگ های مختلف تغییر می کند و چگونه نظریات مختلف توسعه مربوط به نظریه های توسعه ای مختلف، منجر به ایجاد توضیحات کامل در مورد توسعه انسانی می شوند.

هیچ یک از نظریه ها تلاش ندارند که توسعه ای را توضیح بدهند که به صورت کامل به عنوان توضیح کامل فرآیند توسعه ای، مورد پذیرش عمومی قرار گرفته است.


یکی از جنبه های مهم روان شناسی توسعه ای که در حد گسترده ای مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است، توسعه شناختی یا نحوه یادگیری افراد است.

نظریه پردازان رفتاری بر این باورند که افراد تا حد زیادی غیر فعال و پذیرا می باشند، ولی شرایط عاملی و قدیمی آنها، از طریق عوامل محیطی شکل گرفته اند.

از طرف دیگر، نظریه شناخت اجتماعی، که مدل هایی مورد تقلید افراد مختلف را بررسی می کند ، نشانگر این است که افراد از طریق مشاهده رفتار خودشان و بعد از مشاهده رفتارهای مرجع و رفتارهای دیگر افرادی که در زندگی آنها بی تاثیر است، رفتارهای خودشان را مدل سازی می کنند.

استفاده از روان شناسی توسعه ای در درمان

تحقیقات صورت گرفته در زمینه روان شناسی منجر به ایجاد یک شناخت در رابطه با نحوه پیشرفت افراد شده است. به طور خاص، هدف آن توصیف و شناسایی معیارهای مبنایی است که احتمال صورت گرفتن آن در سنین خاص وجود دارد.

در صورتی که یک فرد معیار خاصی را در زمان پیش بینی شده تامین نکند، یک روان شناس توسعه می تواند موقعیت را بررسی کند و در اغلب موارد، استراتژی های مداخله ای را توسعه می دهد تا به افراد کمک کند که مراحل توسعه ای را ادامه دهد.

استفاده از متخصصان ماهر در زمینه مفاهیم مربوط به روان شناسی توسعه ای، می تواند به افراد درمانجو کمک کند تا شناخت خود را، در مورد انتظار خود نسبت به هر نقطه مشخص از زندگی را افزایش دهند.

برای مثال، نظریه توسعه ای اریکسون، خروجی ها و چالش های معمولی / مورد انتظار را بیان می کند و این احتمال وجود دارد در هر مرحله توسعه ای این چالش ها اتفاق بیافتند، و برای افرادی که نسبت به این مراحل شناخت دارند، آگاهی در مورد نحوه انتظار داشتن، در زمانی که خودشان، بچه هایشان و یا دیگر اعضای خانواده در حال عبور از مرحله انتقالی زندگی و یا مرحله مهمی هستند، می تواند یک امر مفید و کمک کننده می باشد.

همچنین روان شناسی توسعه ای می تواند بر شناخت و درمان ناتوانائی های توسعه ای هم تاثیر گذار باشد.

خدمات ارائه شده در روان شناسی توسعه ای

روان شناسی توسعه ای به عنوان یک رشته مطالعه ای با تعدادی تخصص خاص، ارائه دهنده خدمات مختلف می باشد.

معمولا روانشناسان توسعه ای کار و ارائه خدمت خود در این زمینه را با بدست آوردن درجه لیسانس در روان شناسی شروع می کنند، ولی ارائه خدمات بیشتر نیاز به کسب درجات پیشرفته، هماند درجه کارشناسی ارشد و یا دکتری دارد.

برخی از روان شناسان توسعه ای افرادی را که دارای ناتوانی توسعه ای و یا دیر کرد هستند را مورد شناسایی و درمان قرار دهند.

همچنین روان شناسان توسعه ای می توانند در حوزه های خاص همانند توسعه در دوران نوزادی و یا پیری شناسی تخصص پیدا کنند.

روان شناسان توسعه ای بر مبنای حوزه و رشته تخصصی خودشان، می توانند در مدارس و دیگر مراکز آموزشی، دانشکده های پرستاری، دانشگاه ها و یا بیمارستان ها کار کنند.

نگرانی ها و محدودیت ها

بیشتر مفاهیم مربوط به تحقیقات توسعه ای، در حد گسترده ای مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفته اند و در حد گسترده ای مورد پذیرش می باشند.

با این وجود، مشکلات مربوط به مراحل در نظریه های مرحله ای، به عنوان مراحلی که تغییر را در سن خاص اجبار می کنند و ممکن است ارتباط زیای با تفاوت های شخصی نداشته باشد، مورد انتقاد قرار گرفته است.

برخی از کودکان که رشد نرمالی را تجربه می کنند، ممکن است قبل از رسیدن به حداقل سن مربوط به هر مرحله، به مراحل جدیدی انتقال یابند و ممکن است برخی دیگر از افراد دارای تاخیر باشند.

جنبه دیگری از روان شناسی توسعه ای که مورد انتقاد قرار گرفته است، جنبه جبر گرایی آن می باشد.

روان شناسان توسعه ای بر این باورند که تجارب اولیه تاثیر زیادی بر روی شکل گیری خود و شخصیت می گذارند و این عقیده در برخی موارد منجر به این می شود که اهمیت نقش های مربوط به خواسته و انتخاب آزاد، کمتر از حد موجود نشان داده شود.

جنبه ای دیگری که مورد توجه منتقدان قرار گرفته است، استفاده از کودکان و انجام مطالعه بر روی آنان در بیشتر تحقیقات صورت گرفته می باشد.

به دلیل اینکه ممکن است کودکان شناخت کافی در مورد وظایف تجربی نداشته باشند، می توانند به راحتی خسته شوند و یا ممکن است که در هنگام مشارکت در مطالعه، تحت تاثیر قرار گیرند.

برخی از افراد بر این باورند که نتایج تحقیقات ممکن است وضعیت توانایی انجام کار توسط کودکان را به صورت دقیق نشان ندهند.


ترجمه و گردآوری : دکتر یاسر دادخواه